Mga Nilalaman
Buod
Ang hepatitis A ay ilan lamang sa mga uri ng hepatitis, na siya namang isa sa mga pinaka-kilalang sakit na nakaaapekto sa atay. Sa kondisyong ito, ang atay ay namamaga dahil sa hepatitis A virus (HAV). Kapag naapektuhan ng HAV ang atay, ang pasyente ay makararanas ng paninilaw ng balat at mga mata, pangangati ng balat, lagnat, pagduduwal at pagsusuka, pananakit ng tiyan, matinding pagkapagod, at pananakit ng mga kasu-kasuan. Bukod sa mga ito, mapapansin din na nagiging madilaw at maitim-itim ang kulay ng ihi at nagiging kulay-abo ang dumi.
Karaniwang nakukuha ang HAV kapag nakakain o nakainom ang pasyente ng kontaminadong pagkain at tubig. Maaaring makontamina ang pagkain kung ang naghanda nito ay hindi naghugas nang maigi ng mga kamay. Bukod dito, maaari ring makuha ang HAV sa pamamagitan ng pakikipagtalik sa taong infected.
Ang mga hindi malulubhang kaso ng hepatitis A ay mabilis malunasan. Sa katunayan, maaaring gumaling sa sakit na ito sa pamamagitan ng pagkakaroon ng sapat na pahinga at pagkain ng balanse at masusustansiyang pagkain. Ang mga viral infection kasi na gaya ng hepatitis A ay walang partikular na gamot at hinihintay lamang na malabanan ng immune system ng katawan ang nakapasok na virus. Ganunpaman, maaari namang resetahan ng mga gamot ang pasyente upang maibsan ang ibang mga sintomas na nararamdaman, gaya ng lagnat at pagsusuka.
Kasaysayan
Ang hepatitis ay isa nang laganap na kondisyon noon pa mang unang panahon. Ayon sa datos, ang hepatitis A ay nakaaapekto sa mahigit 1.4 milyong katao sa buong mundo taun-taon.
Noong taong 2018, naitala ang pinakamalubhang hepatitis A outbreak na naganap sa Kentucky sa Estados Unidos. Pinaniniwalaan na nagsimula ang outbreak noong taong 2017 pa, subalit mas tumaas ang mga kaso nito noong taong 2018. May naitalang 6 na katao ang namatay dahil sa hepatitis A, samantalang 969 naman ang infected.
Ayon sa mga tala, maraming dahilan kung bakit nagkaroon ng hepatitis A outbreak sa iba’t ibang bansa na naganap naman sa iba’t ibang taon. Kasama na rito ang pagkain ng kontaminadong sibuyas, pagkaing-dagat, frozen berry, at iba pa.
Mga Sanhi
Image Source: www.freepik.com
Ang pinakapangunahing sanhi ng hepatitis A ay ang hepatitis A virus (HAV). Maaaring makuha ang virus na ito sa pamamagitan ng mga sumusunod:
- Hindi paghuhugas ng mga kamay. Kung hindi wasto ang paghuhugas ng mga kamay bago kumain, maaaring mapasama ang anumang dumi o mikrobyo sa pagkain kapag ito ay hinawakan.
- Pagkain ng kontaminadong pagkain. Maaaring maging kontaminado ang pagkain kung nadikitan ito ng kahit na katiting na dumi ng taong Maaaring mangyari ito kapag hindi naghugas nang maigi ng mga kamay ang taong infected pagkatapos niyang dumumi.
- Pag-inom ng kontaminadong tubig. Kung ang pinagkukunan ng inuming tubig ay mga ilog at sapa, maaaring maging kontaminado ito ng mga dumi ng taong May ilang mga tao kasi na ginagawang palikuran ang mga ilog at sapa kaya naman hindi na ito ligtas para inumin.
- Pagkain ng hilaw na pagkaing-dagat. Ang mga hilaw na pagkaing-dagat na gaya ng tahong, halaan, at iba pa ay posibleng may dala-dalang HAV lalo na kung naninirahan ang mga ito sa kontaminadong tubig.
- Paggamit ng hindi malinis na yelo. Maaari ring magkaroon ng hepatitis A kung ang tubig na ginamit sa paggawa ng yelo ay marumi. Kaya naman kapag inilahok mo ang kontaminadong yelo sa iyong mga inumin, maaari ka pa ring magkaroon ng
- Pakikipagtalik sa taong infected. Bagama’t napakadalang, maaari ring magkaroon ng hepatitis A kung nakipagtalik sa taong infected, lalo na kung nagsagawa ng anal sex nang walang condom. Sa kaso ng anal sex, ang ari ng lalaki ay mababahiran ng dumi ng kanyang kapareha at maaaring makapasok ang virus sa katawan.
Mga Sintomas
Image Source: unsplash.com
Kung mayroong hepatitis A, maaaring makaranas ng mga sumusunod na sintomas:
- Paninilaw ng balat at mga mata
- Pangangati ng balat
- Pagkakaroon ng lagnat
- Pagduduwal at pagsusuka
- Pananakit ng tiyan lalo na sa bandang kanang bahagi
- Pagkaranas ng matinding pagkapagod
- Pananakit ng mga kasu-kasuan
- Pagkakaroon ng madilaw at maitim-itim na kulay ng ihi
- Pagiging kulay-abo ng dumi
Ang mga sintomas ng hepatitis A ay karaniwang hindi malubha. Kung minsan naman, hindi rin kinakikitaan ng mga sintomas ang pasyente kung maapektuhan sila nito. Subalit, ang pinakamadalas na sintomas na mapapansin sa taong may hepatitis ay ang paninilaw ng balat at mga mata.
Mga Salik sa Panganib
Ang hepatitis A virus ay matatagpuan sa kahit na anong lugar. Bata man o matanda ay maaari ring magkaroon nito. Subalit, mas tumataas ang posibilidad na magkaroon ng sakit na ito ng dahil sa mga sumusunod na salik:
- Paglalakbay sa mga lugar kung saan maraming kaso ng hepatitis A
- Pagtratrabaho sa mga child care center
- Paninirahan sa iisang bahay ng may kasamang taong infected
- Pakikipagtalik sa isang taong infected
- Pakikipagtalik sa kapwa lalaki
- Pagkakaroon ng ibang karamdamang gaya ng HIV at hemophilia
- Paggamit ng mga ipinagbabawal na gamot
Mga Komplikasyon
Karaniwang hindi delikado ang hepatitis A. Subalit, kung ang kondisyon ay malubha, maaaring magkaroon ang pasyente ng mga sumusunod na komplikasyon:
- Pagpalya ng atay o liver failure
- Pagkakaroon ng nervous system disorder na gaya ng Guillain-Barre syndrome
- Pagkakaroon ng impeksyon ng lapay o pancreatitis
Ang mga komplikasyong nabanggit ay napakadalang lamang na mangyari. Subalit, kung magkakaroon nito, maaari itong magdulot ng panganib sa buhay ng pasyente. Kaya naman kung nagkaroon ng hepatitis A, agad na magpakonsulta sa doktor upang hindi ito lumala.
Pag-Iwas
Image Source: www.prnewswire.com
Upang maka-iwas sa pagkakaroon ng hepatitis A, ugaliing gawin ang mga sumusunod:
- Paghuhugas ng mga kamay. Ugaliing maghugas ng mga kamay upang hindi nito makontamina ang mga pagkaing kakainin.
- Pagluluto nang maigi ng mga pagkain. Ang mga mikrobyo ay namamatay sa init lalo na kung wasto ang pagluluto. Iwasan ang pagkain ng mga hilaw lalo na ng mga hilaw na pagkaing-dagat.
- Pagsasala at pagpapakulo ng inuming tubig. Kung ang inuming tubig ay kinukuha sa mga ilog o sapa, salain at pakuluan muna ito bago inumin upang mamatay ang mga mikrobyo nito.
- Paggamit ng condom sa pakikipagtalik. Kung makikipagtalik, siguraduhin na gumamit ng condom upang hindi mapasukan ng anumang dumi ang ari.
- Pagpapanatili ng malinis na bahay at kapaligiran. Palagiang walisan at linisin ang bahay at kapaligiran upang hindi ito pamahayan ng mga Gumamit ng mga disinfectant sa paglilinis ng banyo at kusina. I-disinfect din ang mga bagay na madalas na nahahawakan, gaya ng mga doorknob, remote control, at iba pa.
- Pag-iwas sa mga lugar na may kilalang outbreak. Kung maglalakbay sa ibang bansa, siguraduhin na pumunta lamang sa mga lugar na walang aktibong mga kaso ng hepatitis A.
- Paggamit ng Kung nagtratrabaho bilang guro o nars sa mga child care center, maaaring mapadumi ang batang estudyante sa kanyang saluwal. Kung tutulong sa paglilinis nito, ugaliing gumamit ng gloves upang hindi direktang madikitan ang mga kamay ng dumi.
- Kumain lamang sa malilinis na lugar. Kung kakain sa labas, siguraduhing malinis ang lugar na pagkakainan. Bago gamitin ang mga kubyertos, punasan muna ito ng tisyu.
- Pag-iingat sa bahay kung may kasamang taong Kung kasalukuyang may kinakasamang pasyentena may hepatitis A, siguraduhing malinis ang buong bahay at bigyan ang pasyente ng sariling baso, kubyertos, tuwalya, at iba pang mga personal na gamit nang sa gayon ay ma-iwasan ang posibleng pagkahawa.
- Mayroon ding bakuna para maka-iwas sa hepatitis A. Maaaring pumunta sa mga pampubliko o pribadong ospital upang magpabakuna.
