Bubonic Plague (Black Death) : Sintomas, Sanhi

Mga Nilalaman

Buod
Kasaysayan
Mga Sanhi
Mga Sintomas
Mga Salik sa Panganib
Mga Komplikasyon
Pag-Iwas
Sanggunian:

Buod

Ang bubonic plague o black plague ay isang uri ng infectious disease kung saan nagkakaroon ng impeksyon ang mga lymph node o kulani. Hindi ito simpleng impeksyon lamang sapagkat maaari itong magdulot ng panganib sa buhay ng pasyente. Ang sakit na ito ay sanhi ng bacteria na tinatawag na Yersinia pestis at maaaring pumasok ang bacteria na ito sa katawan ng tao kung nakagat ng pulgas ng mga maliliit at mababalahibong hayop gaya ng daga, kuneho, aso, pusa, at iba pa.

Maaaring lumabas ang mga sintomas ng bubonic plague matapos ang 1 hanggang 7 araw matapos ang unang pagkalantad at impeksyon. Sa kondisyong ito, nagkakaroon ang pasyente ng pamamaga sa kanyang mga kulani na matatagpuan sa kanyang leeg, kili-kili, o singit. Ang namamagang kulani (bubo) ay halos nagiging singlaki ng itlog ng manok. Sa paglala ng kondisyon, nabubulok at nangigitim din ang mga daliri ng kamay at paa, mga labi, at ilong kaya naman tinagurian din itong black plague.

Bagama’t higit na nakamamatay ang sakit na ito, maaari namang maligtas ang buhay ng pasyente kung malalapatan agad ito ng lunas. Upang gumaling sa kondisyon na ito, ang pasyente ay kailangang dalhin agad sa ospital upang mabigyan ng mga mabisang antibiotic. Maaari ring kabitan ng suwero ang pasyente, bigyan ng oxygen, o ng mas mabisang respiratory support.

Kasaysayan

Isa sa mga kinatatakutang sakit noon ang bubonic plague. Sa katunayan, minsan na rin itong binansagang Black Death noong 1300. Ito ay sapagkat nilipol nito ang halos 1/3 ng populasyon ng buong Europa na katumbas naman ng 20-30 milyong katao. Sa kalagitnaan naman ng taong 1800, nagkaroon din ng bubonic plague sa China at namatay ang mahigit-kumulang 12 milyong katao. Pinaniniwalaan na ang bubonic plague ay nagsimula sa gitnang bahagi ng Asya. Subalit kumalat ito sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan sa Silk Road, ang lugar na nagkokonekta sa China at Europa.

Ayon sa kasaysayan, nang ang mga mananakop na Mongol ay naapektuhan ng bubonic plague, inigkas o tinapon nila ang mga patay na sundalo sa ere gamit ang isang catapult upang makalagpas sa matatayog na harang ng lungsod ng Kaffa, ang huling istasyon ng kalakalan ng mga Italyanong mangangalakal. Dahil sa pagkataranta ng mga mangangalakal, agad silang sumakay ng kani-kanilang mga barko pauwi ng Europa. Subalit, ang hindi nila alam, dala-dala na nila ang black plague.

Pagkatapos ng malagim na kasaysayan ng bubonic plague, humupa ito at naging isang napakadalang na sakit. Subalit, nitong Nobyembre 2019 lamang ay nabalitaan sa China na umuusbong na ulit ang sakit na ito at naihayag na may 3 kaso na ng plague. Ang unang dalawang kaso ay ang mag-asawa na nangaso at nakakain ng infected na karne ng kuneho. Silang dalawa ay na-diagnose na mayroong pneumonic plague. Ang pneumonic plague ay isang uri ng plague na mas mapanganib pa kaysa sa bubonic plague sapagkat ang naaapektuhan nito ay mga baga na. Ang ikatlong kaso naman na naitala ay isang 55-anyos na lalaki na nakakain din ng infected na kuneho, at natuklasan na mayroon siyang bubonic plague.

Ayon sa mga doktor at siyentipiko, maaaring kumalat ang plague dahil sa pagbabago ng klima. Habang nagbabago ang klima, nag-eevolve o nagbabago rin ang bacteria na sanhi nito. Bukod dito, ang palagiang pagbaha ay nagiging dahilan upang mabilis na dumami at matangay ang mga daga sa iba’t ibang lugar. Maaari ring maikalat ang plague sa pamamagitan ng mga infected na turista. Mas mataas din ang posibilidad na umusbong muli ang sakit na ito sa mga tropikal na lugar o bansang paunlad pa lamang. Ito ay dahil sa kakulangan ng wastong kaalaman tungkol sa pag-iwas sa sakit na ito.

Mga Sanhi

Image Source: en.wikipedia.org

Ang sanhi ng bubonic plague ay ang bacteria na Yersinia pestis. Ang bacteria na ito ay naninirahan sa katawan ng mga pulgas, habang ang mga pulgas naman ay naninirahan sa mga maliliit at mababalahibong hayop gaya ng daga at kuneho. Maaaring magkaroon ng bubonic plague sa pamamagitan ng mga sumusunod:

Kapag nakagat ng pulgas na may Yersinia pestis
Pagkain ng karne ng infected na hayop
Paghawak sa katawan o mga likido ng infected na patay na hayop o tao
Paghawak sa mga bagay ng infected na tao lalo na kung ang mga ito ay may mga bahid ng nana, dugo, at iba pang uri ng likido

Ang bubonic plague ay hindi naman nakukuha sa pamamagitan ng paglanghap ng mga droplet o maliliit na laway ng infected na tao. Subalit, maaaring lumala ang bubonic plague at maging pneumonic plague, ang uri ng plague na nakaaapekto sa baga. Sa uring ito, maaaring makuha ang sakit sa pamamagitan ng paglanghap sa mga droplet. Kaya naman noong mga sinaunang siglo, mabilis kumalat ang bubonic plague sapagkat naging pneumonic plague na ang mga kondisyon ng karamihan sa mga apektado.

Mga Sintomas

Image Source: www.freepik.com

Masasabing may bubonic plague ang isang tao kung siya ay nakikitaan o nakararamdam ng mga sumusunod na sintomas:

Pagkakaroon ng lagnat
Panginginig ng kalamnan
Pananakit at pamumulikat ng kalamnan
Pananakit ng ulo
Pagsusuka
Panghihina ng katawan
Pamamaga at pananakit ng mga kulani sa leeg, kili-kili, o singit
Paglaki ng kulani na halos singlaki ng itlog ng manok
Pangingitim at pagkabulok ng mga daliri ng kamay at paa, mga labi, at ilong

Sa oras na maapektuhan ng sakit na ito, maaaring hindi agad magsimula ang mga sintomas at abutin pa ng hanggang 7 araw. Subalit, kadalasan, isang araw pa lamang ay lumalabas na ang mga sintomas. Madalas din itong mapagkamalan na simpleng trangkaso lamang. Subalit, habang lumilipas ang oras, palala na nang palala ang mga sintomas na nararamdaman.

Mga Salik sa Panganib

Image Source: www.stockvault.net

Ayon sa mga doktor, napakaliit lamang ng posibilidad na magkaroon ng bubonic plague. Subalit, ang mga sumusunod na salik ay nakapagpapataas ng pagkakaroon ng kondisyon na ito:

Pagtira sa mga maruruming lugar at maraming daga
Pagtira o pagbabakasyon sa mga lugar na may matataas na kaso ng plague gaya ng Africa, Asya, at Timog Amerika
Pagiging beterinaryo, nars, doktor, at iba pang kawani ng ospital
Pagkakaroon ng libangan gaya ng pangangaso, camping, at hiking
Pagkakaroon ng hilig sa pagkain ng iba’t ibang uri ng hayop na nahuhuli sa gubat

Mga Komplikasyon

Kung ang pasyenteng may bubonic plague ay hindi nakatatanggap ng angkop na lunas, maaaring magkaroon ng mga komplikasyon gaya ng mga sumusunod:

Pneumonic plague
Pagkakaroon ng gangrene o pagkabulok ng mga bahagi ng katawan
Pagkakaroon ng impeksyon sa utak gaya ng meningitis

Lubhang mapanganib ang bubonic plague at mga komplikasyon nito. Subalit, kung maaagapan naman ang kondisyon, malaki rin ang posibilidad na gumaling sa sakit na ito.

Pag-Iwas

Upang hindi magkaroon ng sakit na ito, gawin ang mga sumusunod na pag-iingat:

Iwasan ang pakikisalamuha sa mga pasyenteng may bubonic plague. Kung kailangang makisalamuha, magsuot ng face mask sapagkat maaaring nagkaroon na ng komplikasyon ang pasyente at nagresulta na bilang pneumonic plague.
Iwasan ang paghawak ng mga personal na gamit ng pasyenteng may bubonic plague. Maaaring magsuot ng mga guwantes kung kinakailangang hawakan ang mga gamit.
Ugaliing maghugas ng mga kamay bago kumain upang matanggal ang anumang bacteria na nakakapit sa kamay.
Panatilihing malinis ang katawan sa pamamagitan ng araw-araw na pagligo.
Kung may mga alagang hayop gaya ng mga daga, kuneho, aso, at pusa, panatilihing malinis ang kanilang mga katawan at siguraduhing wala silang mga pulgas.
Iwasan ang paghawak sa mga hayop na matatagpuan sa gubat. Maaaring ang mga ito ay may pulgas.
Huwag kumain ng mga hayop na nahuli sa gubat lalo na kung may mga aktibong kaso ng bubonic plague sa inyong lugar.
Kung magbabakasyon sa ibang bansa, piliin ang mga lugar na ligtas sa bubonic plague.
Panatilihing malinis ang kapaligiran upang hindi pamahayan ng mga daga.
Gumamit ng mga insect repellent o pesticide upang mamatay ang mga pulgas sa bahay at kapaligiran.
Huwag hahawak ng mga patay na hayop sapagkat maaaring may mga bacteria ito na sanhi ng bubonic plague.

Bubonic Plague (Black Death)